Η ζωή του Χαλίφα Μπελάσμ Χαφτάρ είναι γεμάτη στροφές, προδοσίες και διεθνείς διασυνδέσεις. Από νέος αξιωματικός που συνέβαλε στην άνοδο του Μουαμάρ Καντάφι στην εξουσία, σε αιχμάλωτο πολέμου που εγκαταλείφθηκε από το καθεστώς, σε εξόριστο συνεργάτη των ΗΠΑ και, τέλος, σε «ισχυρό άνδρα» της Ανατολικής Λιβύης.
Ο Χαφτάρ γεννήθηκε το 1943 στην Τατζούρα, κοντά στην Τρίπολη. Μετά τις σπουδές του στη στρατιωτική ακαδημία, εκπαιδεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση και την Αίγυπτο, αποκτώντας εμπειρία σε τεθωρακισμένα και στρατηγικές τακτικές. Το 1969 συμμετείχε στο πραξικόπημα των «Ελεύθερων Αξιωματικών» που ανέτρεψε τον βασιλιά Ιντρίς και έφερε στην εξουσία τον Μουαμάρ Καντάφι.
Την πρώτη δεκαετία της διακυβέρνησης Καντάφι, ο Χαφτάρ θεωρήθηκε ανερχόμενος αξιωματικός. Δεν συγκαταλέχθηκε όμως ποτέ στον στενό κύκλο εξουσίας γύρω από τον ηγέτη, κάτι που αργότερα αποδείχθηκε καθοριστικό.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η Λιβύη ενεπλάκη στον πόλεμο με το Τσαντ. Ο Χαφτάρ ορίστηκε επικεφαλής λιβυκών στρατευμάτων, αλλά το 1987 υπέστη βαριά ήττα στη μάχη του Ουαντί Ντουμ. Χιλιάδες Λίβυοι στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν, ανάμεσά τους και ο ίδιος.
Η στάση του Καντάφι ήταν καταλυτική: αρνήθηκε να αναγνωρίσει τους αιχμαλώτους ως στρατιώτες της Λιβύης, ουσιαστικά αποκηρύσσοντας τον Χαφτάρ και τους άνδρες του. Για τον στρατηγό, αυτό ισοδυναμούσε με προδοσία. Η σχέση τους έληξε οριστικά.
Μετά από διαπραγματεύσεις, ο Χαφτάρ απελευθερώθηκε και εγκαταστάθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, κοντά στην Ουάσιγκτον. Εκεί συγκρότησε, μαζί με άλλους αποστάτες, μια ομάδα αντι-Κανταφικών με την υποστήριξη των ΗΠΑ.
Η μακρόχρονη παραμονή του στη Βιρτζίνια, λίγα χιλιόμετρα από τα κεντρικά γραφεία της CIA, τροφοδότησε πολυάριθμες αναφορές ότι συνεργάστηκε στενά με την αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών. Πολλοί τον χαρακτήρισαν «πράκτορα» της CIA, αν και δεν υπάρχουν επίσημα έγγραφα που να το αποδεικνύουν. Πιθανότερο είναι ότι λειτούργησε ως πολύτιμος συνεργάτης και ενδιάμεσος κρίκος στην πολιτική των ΗΠΑ κατά του Καντάφι.
Με το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης το 2011, ο Χαφτάρ επέστρεψε στη Λιβύη για να συμμετάσχει στην εξέγερση εναντίον του Καντάφι. Αν και προσπάθησε να πάρει θέση ηγεσίας, η επιρροή του εκείνη την περίοδο ήταν περιορισμένη. Το πολιτικό και στρατιωτικό πεδίο κατακλύστηκε από νέες φιγούρες και πολιτοφυλακές.
Το 2014, σε μια Λιβύη διχασμένη και βυθισμένη στο χάος, ο Χαφτάρ ανακοίνωσε την «Επιχείρηση Αξιοπρέπεια», με στόχο –όπως δήλωσε– την εξάλειψη της τρομοκρατίας και του ισλαμιστικού εξτρεμισμού. Έκτοτε συγκρότησε τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA), με έδρα την Ανατολική Λιβύη και βάση τη Βεγγάζη.
Με την πάροδο των ετών, κέρδισε την υποστήριξη της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Γαλλίας και αργότερα της Ρωσίας, που του παρείχαν πολιτική κάλυψη, εξοπλισμό και μισθοφόρους. Ο Χαφτάρ παρουσιάστηκε ως «ο άνθρωπος που μπορεί να φέρει σταθερότητα», αν και οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν για αυταρχισμό και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σήμερα, ο Χαφτάρ διατηρεί τον έλεγχο μεγάλου μέρους της Ανατολικής Λιβύης, καθώς και κρίσιμων πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Η θέση του τον καθιστά αναπόφευκτο συνομιλητή σε κάθε διεθνή πρωτοβουλία για ειρήνευση. Παρά τις ήττες που γνώρισε, κυρίως στην απόπειρα να καταλάβει την Τρίπολη το 2019–2020, παραμένει κεντρική μορφή στο λιβυκό σκηνικό.
Χαλίφα Χαφτάρ: Ο στρατηγός που καθορίζει την Ανατολική Μεσόγειο
Ο Χαλίφα Χαφτάρ, ηγέτης του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA), έχει εξελιχθεί σε καθοριστική φιγούρα όχι μόνο για τη Λιβύη αλλά και για τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η στρατιωτική του ισχύς και οι διεθνείς συμμαχίες του καθορίζουν τις ενεργειακές, πολιτικές και στρατηγικές κινήσεις στην περιοχή.
Ο Χαφτάρ ελέγχει τον μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Λιβύης, με έδρα τη Βεγγάζη και στρατηγικό έλεγχο των πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Αυτό
του δίνει:
Δύναμη στις διαπραγματεύσεις: Οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για την εξαγωγή λιβυκού πετρελαίου ή την ασφάλεια της περιοχής πρέπει να τον έχει ως συνομιλητή.
Επιρροή στον γεωπολιτικό χάρτη: Ο έλεγχος των λιβυκών λιμανιών και των θαλάσσιων οδών τον καθιστά παίκτη-κλειδί στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Χαφτάρ έχει αναπτύξει στρατηγικές σχέσεις με δυνάμεις της περιοχής και παγκόσμιους παράγοντες:
Αίγυπτος και ΗΑΕ: Παρέχουν στρατιωτική υποστήριξη, εξοπλισμό και μισθοφόρους. Στόχος: διατήρηση σταθερότητας στην Ανατολική Λιβύη και περιορισμός της ισλαμιστικής επιρροής.
Γαλλία και Ρωσία: Παρέχουν πολιτική κάλυψη και στρατηγική συνεργασία. Η Ρωσία, μέσω μισθοφορικών ομάδων (π.χ. Wagner Group), ενισχύει άμεσα τον LNA.
Σχέση με Ελλάδα και Τουρκία: Ενώ η Τουρκία υποστηρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης, ο Χαφτάρ αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα αντίπαλων περιφερειακών δυνάμεων, γεγονός που τον καθιστά παράγοντα έντασης ή ισορροπίας στην περιοχή.
Ενεργειακή γεωπολιτική
Η Ανατολική Μεσόγειος είναι πλούσια σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, και η Λιβύη αποτελεί βασικό προμηθευτή.
Ο Χαφτάρ, με τον έλεγχο των πετρελαϊκών υποδομών, μπορεί να επηρεάσει:
Τις εξαγωγές ενέργειας προς Ευρώπη και Αφρική.
Συμφωνίες με διεθνείς ενεργειακούς κολοσσούς.
Οι συμφωνίες της Λιβύης με την Τουρκία ή με άλλες δυνάμεις για αγωγούς ή θαλάσσιες ζώνες συγκρούονται με τα συμφέροντά του, ενισχύοντας τη γεωπολιτική ένταση.
- Ισορροπία δυνάμεων: Ο Χαφτάρ λειτουργεί ως αντίβαρο στη τουρκική στρατιωτική επιρροή στη Λιβύη.
- Οι διεθνείς δυνάμεις τον θεωρούν κλειδί για κάθε διαπραγμάτευση στη περιοχή.
- Παρόλο που θέτει υπό έλεγχο πολλές περιοχές, οι κινήσεις του μπορούν να προκαλέσουν εντάσεις, ειδικά με Τουρκία και οργανώσεις που στηρίζουν την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Ο Χαλίφα Χαφτάρ δεν υπήρξε ποτέ το «δεξί χέρι» του Καντάφι. Ήταν αξιωματικός που πρόδωσε και προδόθηκε. Από αιχμάλωτος πολέμου, πέρασε στην εξορία, φέρεται να συνεργάστηκε με τη CIA και επέστρεψε για να εξελιχθεί σε έναν από τους πιο ισχυρούς άνδρες της Λιβύης. Η ιστορία του αποτυπώνει το ίδιο το δράμα της χώρας του: από την επαναστατική αυταρχία του Καντάφι, στο χάος του εμφυλίου και στη διαρκή μάχη για εξουσία και επιρροή.Ο Χαλίφα Χαφτάρ δεν είναι μόνο στρατιωτικός ηγέτης της Λιβύης. Είναι παράγοντας-κλειδί στην Ανατολική Μεσόγειο, με επιρροή σε ενέργεια, στρατηγική και διεθνείς συμμαχίες. Ο έλεγχος των πετρελαϊκών υποδομών, οι ισχυρές διεθνείς υποστηρίξεις και η στρατηγική του θέση τον καθιστούν έναν από τους πιο σημαντικούς παίκτες της περιοχής, που μπορεί να επηρεάσει ισορροπίες μεταξύ Τουρκίας, Αιγύπτου, ΗΑΕ, Ρωσίας και Ευρώπης.
Οι στρατηγικές σχέσεις με την Ελλάδα
Η σχέση Ελλάδας–Χαφτάρ δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς να ενταχθεί στο ευρύτερο ενεργειακό και γεωπολιτικό πλαίσιο της Ανατολικής Μεσογείου. Από το 2019 και έπειτα, η Άγκυρα επιδιώκει να επιβάλει μια νέα πραγματικότητα στη θάλασσα, υπογράφοντας με την κυβέρνηση της Τρίπολης το διαβόητο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η συμφωνία αυτή, η οποία αγνόησε την ύπαρξη ελληνικών νησιών όπως η Κρήτη, η Κάρπαθος και η Ρόδος, έθεσε την Αθήνα μπροστά σε έναν άμεσο κίνδυνο: τον αποκλεισμό της από τα μελλοντικά ενεργειακά projects στην περιοχή.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Χαφτάρ αναδείχθηκε σε έναν φυσικό σύμμαχο. Ελέγχοντας την Ανατολική Λιβύη και τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας, ο στρατάρχης μπορούσε να προσφέρει στην Ελλάδα δύο καίρια πλεονεκτήματα: πρώτον, την άρνησή του να αναγνωρίσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο και δεύτερον, την προοπτική συνεργασίας σε ενεργειακά έργα που θα συνδέουν τη Λιβύη με την Ευρώπη, παρακάμπτοντας την Άγκυρα. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα το 2020 συζητήθηκε όχι μόνο το γεωπολιτικό μέτωπο απέναντι στην Τουρκία, αλλά και η δυνατότητα μελλοντικών επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας.
Η Ελλάδα επιδιώκει να καταστεί κόμβος μεταφοράς ενέργειας προς την Ευρώπη, είτε μέσω του αγωγού EastMed που θα συνδέει Ισραήλ–Κύπρο–Ελλάδα με την Ιταλία, είτε μέσω τερματικών LNG στην Αλεξανδρούπολη και στην Κρήτη. Σε αυτό το όραμα, η Λιβύη υπό τον Χαφτάρ θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο: μελλοντικές υποδομές μεταφοράς λιβυκού φυσικού αερίου μέσω Ελλάδας θα ενίσχυαν την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και θα υποβάθμιζαν τη σημασία της Τουρκίας ως διαμετακομιστή. Η Αίγυπτος, η οποία στηρίζει τον Χαφτάρ και συνεργάζεται στενά με την Αθήνα, συμμερίζεται αυτήν την προοπτική, δημιουργώντας έτσι έναν ευρύτερο άξονα σταθερότητας.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Παρά τη στρατιωτική και οικονομική ισχύ του στην Ανατολική Λιβύη, ο Χαφτάρ δεν έχει τη διεθνή αναγνώριση που θα του επέτρεπε να συνάπτει δεσμευτικές συμφωνίες. Η κυβέρνηση της Τρίπολης, με την υποστήριξη της Τουρκίας, παραμένει ο επίσημος συνομιλητής του ΟΗΕ και των περισσότερων δυτικών χωρών. Έτσι, οποιαδήποτε στρατηγική συνεργασία της Ελλάδας με τον Χαφτάρ κινδυνεύει να θεωρηθεί από τη διεθνή κοινότητα ως «παράτυπη» ή ακόμα και υπονομευτική. Επιπλέον, η Τουρκία έχει κατοχυρώσει στρατιωτική παρουσία στη Δυτική Λιβύη, μέσω βάσεων, drones και μισθοφόρων, γεγονός που της δίνει διαρκή επιρροή στην καρδιά της χώρας.
Για την Αθήνα, λοιπόν, η σχέση με τον Χαφτάρ είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μία πλευρά, της προσφέρει ένα πολύτιμο χαρτί για να πιέζει την Τουρκία και να διατηρεί ισχυρές συμμαχίες με την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ και τη Γαλλία. Από την άλλη, την εκθέτει στον κίνδυνο να βρεθεί σε διπλωματική σύγκρουση με τον ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που εξακολουθούν να αναγνωρίζουν ως θεσμικό συνομιλητή την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Συνοψίζοντας, ο Χαφτάρ αποτελεί για την Ελλάδα έναν ελκυστικό αλλά αβέβαιο εταίρο. Η συνεργασία μαζί του μπορεί να ενισχύσει την ελληνική γεωπολιτική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, να ανοίξει προοπτικές ενεργειακής συνεργασίας και να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην τουρκική επιρροή. Ωστόσο, η έλλειψη διεθνούς αναγνώρισης και η ρευστότητα της λιβυκής πολιτικής σκηνής καθιστούν την επένδυση σε αυτόν υψηλού ρίσκου. Η Ελλάδα βρίσκεται έτσι σε ένα λεπτό ισοζύγιο: χρειάζεται τον Χαφτάρ ως εργαλείο στρατηγικής πίεσης, αλλά δεν μπορεί να στηρίξει όλη την περιφερειακή της στρατηγική αποκλειστικά πάνω του.
Σήμερα, η σχέση της Ελλάδας με την Ανατολική Λιβύη και τον Χαφτάρ βρίσκεται σε φάση προσεκτικής ενίσχυσης, αλλά και γεμάτη αβεβαιότητες. Η Αθήνα έχει επενδύσει σε στενότερες επαφές με τον Χαφτάρ και το περιβάλλον του, βλέποντας σε αυτόν έναν ισχυρό αντίπαλο του τουρκολιβυκού μνημονίου και έναν πιθανό σύμμαχο στα ενεργειακά και γεωπολιτικά της σχέδια. Πρόσφατα, μάλιστα, υπήρξε συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού με τον γιο του Χαφτάρ, όπου συζητήθηκαν συνεργασίες σε ενέργεια, κατασκευές και ασφάλεια, ενώ Έλληνες αξιωματικοί εκπαιδεύουν λιβυκές δυνάμεις ακτοφυλακής για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών.
Ταυτόχρονα, η Βεγγάζη απορρίπτει την άμεση επικύρωση του μνημονίου με την Τουρκία, κρατώντας ανοιχτό το ενδεχόμενο επαναδιαπραγμάτευσης στο μέλλον. Αυτό δείχνει ότι ο Χαφτάρ επιδιώκει να διατηρήσει ελιγμούς τόσο προς την Αθήνα όσο και προς την Άγκυρα, αξιοποιώντας τη θέση του για να αποκομίσει οφέλη. Για την Ελλάδα, αυτή η στάση αποτελεί μια ευκαιρία, αφού εμποδίζει την πλήρη εφαρμογή του τουρκολιβυκού σχεδίου, αλλά και έναν κίνδυνο, καθώς δεν εξασφαλίζει μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Στο πεδίο της ενέργειας, η Αθήνα βλέπει στη Λιβύη πιθανό εταίρο για μελλοντικές υποδομές που θα ενίσχυαν τον ρόλο της ως ενεργειακού κόμβου της Ευρώπης, όμως η διεθνής νομιμοποίηση του Χαφτάρ παραμένει περιορισμένη, ενώ η Τουρκία εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρή στρατιωτική παρουσία στη Δυτική Λιβύη. Έτσι, η σημερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό προσέγγισης και προοπτικής, αλλά και αβεβαιότητας και υψηλού ρίσκου.