Η επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα στη δημόσια σφαίρα μετά την αποχώρησή του από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, δεν ήταν απλώς μια προσωπική επιλογή, αλλά ένα προσεκτικά σχεδιασμένο εγχείρημα ανακατασκευής του πολιτικού του προφίλ. Το rebranding εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες:
Από το ριζοσπαστικό στο μετριοπαθές
Ο Τσίπρας επιδιώκει να αποστασιοποιηθεί από το στίγμα του «ριζοσπάστη της κρίσης» και να εμφανιστεί πλέον ως ώριμος πολιτικός, που αναζητά γέφυρες και όχι ρήξεις. Η επικοινωνιακή του στρατηγική παρουσιάζει έναν ηγέτη περισσότερο στοχαστικό, με έμφαση στη σταθερότητα και τη συναίνεση.
Η εικόνα του statesman
Μέσα από παρεμβάσεις σε διεθνή fora και άρθρα γνώμης, ο πρώην πρωθυπουργός επιχειρεί να κερδίσει το κύρος του «ευρωπαϊστή πολιτικού» με βαθιά γνώση των γεωπολιτικών ισορροπιών. Το rebranding αυτό θυμίζει περισσότερο ηγέτες που, μετά από κυβερνητική φθορά, επανατοποθετήθηκαν στη διεθνή σκακιέρα.
Από τον κομματικό αρχηγό στον ανεξάρτητο παράγοντα
Ο Τσίπρας φαίνεται να επιλέγει την ταυτότητα του αυτόνομου πολιτικού παράγοντα, πέρα από τα όρια ενός κομματικού μηχανισμού. Αυτό του επιτρέπει να αναδιαπραγματευθεί τη σχέση του με την κοινωνία, χωρίς το βάρος των εσωκομματικών ισορροπιών που οδήγησαν τον ΣΥΡΙΖΑ σε κρίση.
Στο πλαίσιο του rebranding, η ρητορική του Τσίπρα έχει αλλάξει. Οι υψηλοί τόνοι και οι δραματικές καταγγελίες δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε πιο μετρημένες τοποθετήσεις, με έντονο το στοιχείο της αυτοκριτικής. Αυτό λειτουργεί καθησυχαστικά για ένα κοινό που έχει κουραστεί από την πόλωση.
Η πολιτική διακυβέρνηση Τσίπρα: Αποτίμηση
Η κυβερνητική πορεία του Αλέξη Τσίπρα (2015–2019) αποτελεί μια από τις πιο αντιφατικές περιόδους της μεταπολιτευτικής ιστορίας.
Η περίοδος της σύγκρουσης (Ιανουάριος – Ιούλιος 2015)
Ο Τσίπρας ανήλθε στην εξουσία ως ο ηγέτης που θα ανέτρεπε τα μνημόνια. Το πρώτο εξάμηνο χαρακτηρίστηκε από την πολιτική Βαρουφάκη, τις έντονες διαπραγματεύσεις με τους δανειστές, το δημοψήφισμα και τελικά τη στροφή 180 μοιρών με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Η περίοδος αυτή σφράγισε την εικόνα του: από «αντιμνημονιακός επαναστάτης» μετατράπηκε σε «ρεαλιστή διαπραγματευτή».
Η περίοδος της σταθεροποίησης (2016–2018)
Μετά την αρχική ρήξη, η κυβέρνηση Τσίπρα υιοθέτησε πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας, εφαρμόζοντας μέτρα λιτότητας αλλά και παράλληλα κοινωνικές παροχές («κοινωνικό μέρισμα»). Ο ΣΥΡΙΖΑ σταδιακά εγκατέλειψε το ριζοσπαστικό του προφίλ και μετακινήθηκε στον χώρο της κεντροαριστεράς.
Συμφωνία των Πρεσπών (2018)
Η εξωτερική πολιτική του Τσίπρα κορυφώθηκε με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η κίνηση αυτή τον ανέδειξε ως τολμηρό ηγέτη σε διεθνές επίπεδο, αλλά προκάλεσε βαθιά ρήγματα στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, με έντονες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία.
Η περίοδος της φθοράς (2019)
Παρά την έξοδο από τα μνημόνια, η κυβέρνηση Τσίπρα υπέστη σημαντική φθορά. Η υπερφορολόγηση της μεσαίας τάξης, οι αργές ρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη και οι καθυστερήσεις στις επενδύσεις οδήγησαν σε απογοήτευση. Οι εκλογές του 2019 ανέδειξαν τη Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Γιάννης Βαρουφάκης: Ο «αιρετικός» υπουργός που χρέωσε ακριβά τη χώρα
Η ανάληψη του Υπουργείου Οικονομικών
Ξεχωριστό κεφάλαιο στη διακυβέρνης Τσίπρα αποτελεί η επιλογή του Γιάννη Βαρουφάκη στη θέση του υπουργού οικονομικών.
Τον Ιανουάριο του 2015, ο Γιάννης Βαρουφάκης ανέλαβε το Υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Με γλώσσα αντισυμβατική και έντονα τεχνοκρατικό ύφος, ο Βαρουφάκης εμφανίστηκε ως ο άνθρωπος που θα «επαναδιαπραγματευόταν» το ελληνικό χρέος και θα έβαζε τέλος στη λιτότητα. Η στρατηγική του ήταν να αμφισβητήσει το ευρωπαϊκό κατεστημένο με ριζοσπαστικές προτάσεις, συχνά σε δημόσια αντιπαράθεση με τους Ευρωπαίους ομολόγους του.
Ο Βαρουφάκης προώθησε τη λεγόμενη «δημιουργική ασάφεια» στις διαπραγματεύσεις. Αντί για σαφή προγράμματα και συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα, παρουσίαζε γενικές κατευθύνσεις, ελπίζοντας ότι θα κερδίσει χρόνο και πολιτικό χώρο. Αυτό, ωστόσο, οδήγησε σε βαθιά δυσπιστία εκ μέρους των δανειστών και σε σταδιακή στραγγαλιστική πίεση προς την ελληνική οικονομία.
Οι συνέπειες στην οικονομία
Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015:
Διακοπή ροής ρευστότητας
Η ΕΚΤ περιόρισε την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στη χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα να εξαρτώνται από τον ακριβό μηχανισμό ELA.
Κεφαλαιακοί έλεγχοι (capital controls)
Το καλοκαίρι του 2015, η αδυναμία συμφωνίας και το δημοψήφισμα οδήγησαν σε κλείσιμο των τραπεζών και επιβολή capital controls, με βαριές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
Ύφεση και απώλεια εμπιστοσύνης
Η αβεβαιότητα πάγωσε τις επενδύσεις, η οικονομία επέστρεψε σε ύφεση, και το κλίμα εμπιστοσύνης κατέρρευσε.
Ο λογαριασμός του 2015
Η περίοδος Βαρουφάκη αποτιμήθηκε από διεθνείς και εγχώριους οργανισμούς ως εξαιρετικά επιβαρυντική:
Τράπεζα της Ελλάδος: έκανε λόγο για ζημία άνω των 86 δισ. ευρώ, ποσό που συνδέθηκε με το τρίτο μνημόνιο που χρειάστηκε η χώρα μετά το καλοκαίρι του 2015.
Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο και Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM): τόνισαν ότι το αδιέξοδο των διαπραγματεύσεων αύξησε το κόστος διάσωσης της Ελλάδας.
ΔΝΤ: υπολόγισε ότι η κρίση εμπιστοσύνης και οι καθυστερήσεις κόστισαν τουλάχιστον 25 δισ. ευρώ σε απώλεια ΑΕΠ.
Το συνολικό δημοσιονομικό βάρος που αποδόθηκε εκείνης της περιόδου κινείται, ανάλογα με την εκτίμηση, από 50 έως και 100 δισ. ευρώ.
Η οικονομική αποτίμηση
Απώλεια ΑΕΠ: 20–30 δισ. € (σύμφωνα με ΔΝΤ και ΤτΕ).
Τρίτο μνημόνιο: 86 δισ. € νέο δάνειο από τον ESM.
Καταθέσεις: Φυγή περίπου 40 δισ. € από το τραπεζικό σύστημα.
Κεφαλαιακοί έλεγχοι: Πολυετής ζημιά στην αξιοπιστία και στην οικονομική δραστηριότητα.
Συνολικό κόστος: Υπολογίζεται από 50 έως 100 δισ. €, ανάλογα με τον οργανισμό που το εκτίμησε.
Ο Γιάννης Βαρουφάκης άφησε ένα αντιφατικό αποτύπωμα:
Υποστηρικτές του τον θεωρούν τολμηρό, έναν πολιτικό που επιχείρησε να ταράξει το ευρωπαϊκό status quo, από την άλλη όμως οι επικριτές του τον κατηγορούν για ερασιτεχνισμό, ιδεοληψία και πολιτικό τυχοδιωκτισμό που χρέωσε τη χώρα με δεκαετίες νέου χρέους.
Η υπουργία Βαρουφάκη υπήρξε μια θεαματική αλλά καταστροφική παρένθεση. Εισήγαγε στην πολιτική σκηνή την εικόνα του «αντισυστημικού διαπραγματευτή», αλλά οι τακτικές του οδήγησαν σε κλείσιμο τραπεζών, σε τρίτο μνημόνιο και σε μια οικονομική πληγή δεκάδων δισεκατομμυρίων. Η Ιστορία θα θυμάται τον Γιάννη Βαρουφάκη όχι ως τον άνθρωπο που έσωσε τη χώρα από τα μνημόνια, αλλά ως εκείνον που μετέτρεψε τη ρήξη σε ένα από τα ακριβότερα πολιτικά πειράματα της μεταπολίτευσης.Οι τακτικές του –δημιουργική ασάφεια, σύγκρουση χωρίς σχέδιο, ρητορική χωρίς αντίκρισμα– οδήγησαν τη χώρα σε τραπεζική ασφυξία, σε capital controls και τελικά σε ένα τρίτο μνημόνιο που χρέωσε τη χώρα με δεκαετίες νέων βαρών.
Η Κληρονομιά ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΤΣΙΠΡΑ
Η διακυβέρνησή του άφησε διπλό αποτύπωμα:
Ενσωμάτωσε την αριστερά στον ρεαλισμό της Ε.Ε. άφησε όμως πίσω της μια βαριά σκιά αναξιοπιστίας. Ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρεί σήμερα να ξανασυστηθεί ως ώριμος πολιτικός με διεθνή εμβέλεια και λιγότερες ακρότητες. Όμως, η μνήμη της διακυβέρνησής του παραμένει νωπή: ένας πρωθυπουργός που εκλέχθηκε για να συγκρουστεί με το κατεστημένο και τελικά το υπηρέτησε. Το rebranding μπορεί να βελτιώσει την εικόνα, αλλά δύσκολα διαγράφει το αποτύπωμα μιας διακυβέρνησης του, και αυτό είναι ένα βάρος που καμία νέα επικοινωνιακή στρατηγική δεν μπορεί να σβήσει ολοκληρωτικά.